Fortran-da giriş və çıxış (I/O) əməliyyatlarını idarə etmək üçün iki əsas üsul mövcuddur: siyahı ilə yönləndirilmiş giriş-çıxış (list-directed I/O) və formatlı giriş-çıxış (formatted I/O). Siyahı ilə yönləndirilmiş I/O sadə və elastik məlumat ötürülməsi təklif edir, lakin formatlı I/O daha mürəkkəb və strukturlu məlumat formatlaşdırılmasına nəzarət etmək üçün daha çox imkan verir. Bu yazıda bu iki yanaşmaya daha dərindən baxacaq və formatlı I/O-nun daha mürəkkəb və strukturlaşdırılmış məlumatların formatlaşdırılmasında necə istifadə oluna biləcəyini araşdıracağıq.

Siyahı ilə Yönləndirilmiş Giriş və Çıxış (Azad Formatlı I/O)

Fortran-da siyahı ilə yönləndirilmiş I/O ən sadə giriş-çıxış formasını təmsil edir. Bu yanaşmada verilənlər üçün heç bir format və ya struktur təyin edilməyə ehtiyac yoxdur. Bunun əvəzinə, Fortran avtomatik olaraq məlumatları oxumaq və ya yazmaq üçün istifadə olunan dəyişənlərin növlərinə əsaslanaraq hansı formatın tətbiq olunacağını müəyyən edir.

Siyahı ilə yönləndirilmiş I/O-nun sintaksisi aşağıdakı kimidir:

read(*,*) item1, item2, item3, ...
print *, item1, item2, item3, ...
write(*,*) item1, item2, item3, ...

Burada * simvolu, giriş və ya çıxış üçün xüsusi bir formatın təyin edilmədiyini bildirir. Proqram, daxil olan və ya çıxan verilənlərin növünü və formatını dəyişənlərə uyğun olaraq avtomatik tənzimləyir.

Məsələn, aşağıdakı kod üç dəyişəni istifadəçidən oxuyur və sonra onları ekranda çap edir:

program listIOExample
    implicit none
    integer :: x, y
    real :: z
    print *, 'Enter two integers and a real number:'
    read *, x, y, z
    print *, 'You entered:', x, y, z
end program listIOExample

Bu kod istifadəçidən iki tam ədəd və bir reallıq nömrəsi istəyir, onları oxuyur və xüsusi bir format tətbiq etmədən ekranda göstərir.

Formatlı Giriş və Çıxış

Formatlı I/O proqramçıya məlumatların necə oxunacağına və ya ekranda necə göstəriləcəyinə dair daha çox nəzarət imkanı verir. Müəyyən format təsviratlarından istifadə edərək sahənin genişliyini, ondalık nöqtələrinin sayını, hizalamaları və digər formatlaşdırma aspektlərini idarə edə bilərsiniz.

Formatlı I/O üçün Əsas Sintaksis

Formatlı I/O-nun sintaksisi aşağıdakı kimidir:

read(fmt, *) variable_list
print(fmt, *) variable_list
write(fmt, *) variable_list

• fmt format spesifikasiyasını təmsil edir və verilənlərin necə formatlanması lazım olduğunu müəyyən edir.
• variable_list isə daxil ediləcək və ya çıxarılacaq dəyişənlər siyahısıdır.

fmt adətən bir və ya daha çox format təsviratı ilə olan bir stringdir. Bu təsviratlar, məlumatların necə təqdim olunacağını müəyyən edir, məsələn, rəqəmlərin sayı, sahənin genişliyi və ya ondalık dəqiqlik.

Format Təsviratları

Fortran-da ən çox istifadə olunan bəzi format təsviratları aşağıda verilmişdir:

1. I (Tam ədəd): Tam ədədlər üçün istifadə edilir. Format rIw.m şəklindədir, burada r təkrarlama sayı, w sahə genişliyi, m isə göstəriləcək rəqəmlərin sayıdır. Məsələn:

   print "(3i5)", i, j, k

   Bu, üç tam ədədi, hər birini 5 simvol genişliyində çap edəcəkdir.

2. F (Reallıq nömrəsi): Reallıq nömrələri üçün istifadə edilir. Format rFw.d şəklindədir, burada r təkrarlama sayı, w sahə genişliyi, d isə ondalık nöqtəsindən sonra göstəriləcək rəqəmlərin sayıdır. Məsələn:

   print "(f12.3)", pi

   Bu, pi-nin qiymətini 12 simvol genişliyində və 3 ondalık yeri ilə çap edəcəkdir.

3. E (Eksponensial): Reallıq nömrələrini elmi notasiya ilə çap etmək üçün istifadə edilir. Format rEw.d şəklindədir, burada r, w və d F təsviratında olduğu kimi istifadə olunur. Məsələn:

   print "(e10.3)", 123456.0

   Bu, 123456.0 qiymətini elmi notasiya ilə 1.235e+05 olaraq çap edəcəkdir.

4. A (Simvol): Simvol sətirləri üçün istifadə edilir. Format rAw şəklindədir, burada r təkrarlama sayı və w sahə genişliyidir. Məsələn:

   print "(a10)", str

   Bu, str sətirini 10 simvol genişliyində çap edəcəkdir.

5. X (Boşluq): Boşluq əlavə etmək üçün istifadə edilir. Format nX şəklindədir, burada n əlavə ediləcək boşluqların sayıdır. Məsələn:

   print "(5x, a10)", str

   Bu, str-dən əvvəl 5 boşluq əlavə edəcəkdir.

6. / (Yeni Sətir): Yeni bir çıxış sətiri əlavə etmək üçün istifadə edilir. Məsələn:

   print "(/,5x, a10)", str

   Bu, str-i yeni sətirdə, 5 boşluq əlavə edərək çap edəcəkdir.

Formatlı I/O-nun Nümunəsi

Aşağıdakı nümunə, formatlı I/O istifadə edərək müxtəlif məlumat növlərini xüsusi formatla çap etməyi nümayiş etdirir:

program formattedOutput
    implicit none
    real :: pi = 3.141592653589793
    integer :: x = 45
    character(len=15) :: name = 'Ardupilot'

    print "(f6.3)", pi        ! Pi-ni 3 ondalık yeri ilə çap et
    print "(f10.7)", pi       ! Pi-ni 7 ondalık yeri ilə çap et
    print "(i6)", x           ! Tam ədəd x-i 6 simvol genişliyində çap et
    print "(a15)", name       ! Strinq `name`-ni 15 simvol genişliyində çap et
end program formattedOutput

Bu kodun tərtib edildikdən sonra işlədilməsindən sonra aşağıdakı nəticə alınacaq:

  3.142
  3.1415927
    45
Ardupilot       

Format Təsviri

Format təsvirini birbaşa print, read və ya write ifadələrində istifadə etmək əvəzinə, Fortran ayrıca bir format bəyanatı təyin etməyə imkan verir. Bu, format spesifikasiyasının kodda bir neçə dəfə istifadə olunmasını asanlaşdırır.

Format bəyanatının istifadəsi nümunəsi aşağıdakı kimidir:

program formatStatement
    implicit none
    character(len=15) :: name
    integer :: id
    real :: weight

    name = 'Ardupilot'
    id = 1
    weight = 0.08

    print *, 'The product details are'
    print 100
    100 format(7x, 'Name:', 7x, 'Id:', 1x, 'Weight:')
    print 200, name, id, weight
    200 format(1x, a, 2x, i3, 2x, f5.2)
end program formatStatement

Proqram işə salındıqda aşağıdakı formatlı çıxış əldə edilir:

The product details are
      Name:       Id:    Weight:
Ardupilot         1     0.08

Bu yanaşma daha strukturlu və oxunaqlı məlumat çıxışı təmin edir.